Pierre Bayle en de filosofie
De jonge Pierre (1647), uiteindelijk Rotterdams grootste filosoof na Erasmus, ging al op negentien jarige leeftijd filosofie studeren aan de Hugenoten Academie in Montauban. Daarvoor kreeg hij les van zijn vader, die een calvinistische dominee was in het Fransje dorpje Carla-le-Comte, omdat scholing voor de intelligente Pierre in het dorp ontbrak. In hoeverre Pierres vader zijn interesse voor filosofie gevoed heeft is niet bekend. Waarschijnlijk was zijn vader een fanatiek calvinist die zijn zoon zeer gelovig opvoedde en hem daarin onderwees. Pierre stelde zichzelf en zijn vader waarschijnlijk al kritische vragen als puber. Vandaaruit lag de keuze voor filosofie voor de hand. Dat blijkt ook uit zijn overstap van de Hugenoten academie naar het Jezuïetencollege in Toulouse en daar zijn tijdelijke overstap naar het katholieke geloof. Ook daar zal hij kritische vragen gesteld hebben ten aanzien van zijn geloof. Desondanks keerde hij na drie jaar weer terug naar het calvinisme.
‘Ik sterf als een christelijk filosoof’
Hoewel hij in de loop van zijn leven verdacht werd van atheïsme door de Waalse kerk waaraan hij zich graag had willen verbinden, is hij gestorven als een gelovig filosoof. Hij liet na zijn overlijden een briefje achter voor een vriend waarop stond: ‘Ik sterf als een christelijk filosoof, overtuigd en doordrongen van de weldaden en ontferming Gods.’ Het bewijs dat de filosofie in zijn leven samen kon gaan met godsdienst? De uitkomst van zijn zoektocht, van alle kritische vragen die hij in zijn leven gesteld heeft? Of was dat voor hem juist een enorme strijd die hij diep in zijn hart levenslang gestreden heeft? Het geloof zat diep in hem geworteld vanuit zijn jeugd en tegelijkertijd zijn kritische blik, die hem in staat stelde te zoeken naar de waarheid.
Filosofie, het zoeken naar kennis en wijsheid
In het Grieks betekent filosofie letterlijk ‘liefde voor wijsheid’. Filosofie, de oudste theoretische discipline, al ontstaan in de 6e eeuw voor Christus.
Het belangrijkste element van filosofie is het stellen van kritische vragen, Pierre Bayle op het lijf geschreven. Bij geloven speelt echter aanvaarden zonder vragen een belangrijke rol. Hier vond een botsing plaats die Bayle er wellicht toe gedreven heeft te streven naar tolerantie. Als filosoof is hij ver gegaan in zijn streven. Gezien het briefje dat hij bij zijn dood achterliet zou je je zelfs af kunnen vragen of zijn vlammende betogen voor tolerantie voortgekomen zijn uit een diepe innerlijke strijd.
Belangrijk en verguisd
Pierre Bayle is verguisd en in eenzaamheid gestorven. Maar hij schreef ook een aantal belangrijke filosofische boeken, waaronder het bekende ‘Dictionnaire historique et critique'(1697). En hij geldt als één van de belangrijkste voorlopers van de Verlichting.