Tolerantie
Gelijke rechten voor alle religies
Pierre Bayle, voorvechter van religieuze tolerantie, kwam al op jonge leeftijd in aanraking met intolerantie. In Frankrijk, Bayle’s vaderland, regeerde Lodewijk XIV als absoluut vorst. Hij onderdrukte het calvinisme met barbaarse middelen en omarmde het katholicisme. Bayle, groot voorstander van tolerantie, publiceerde een vlammend commentaar tegen deze praktijken. In eerste instantie waren de tegenstanders van Lodewijk XIV hiermee eens. Later keerden zij zich van Bayle af omdat zijn analyserende observaties een felle aanklacht opleverden tegen zowel de katholieken als de protestanten. Hij schopte met zijn ideeën menigeen tegen de schenen.
Godsdiensten intolerant
Hij was er van overtuigd dat de religie niet automatisch tolerant zou zijn, minderheden werden niet getolereerd. Ideeën over een gemeenschap die in vrede samenleeft kwamen niet voort uit religie. Juist bij religie ging de tolerantie al snel over boord. Godsdiensten waren alleen tolerant als zij zich in een minderheidspositie bevonden. Religies konden niet in vrede met elkaar leven. Ze konden volgens Bayle alleen in vrede leven als zij onder toezicht van een neutrale staat stonden. Hij propageerde een nieuw tolerantiebegrip. Het ‘ware’ geloof en het ‘dwalende’ geloof kregen wat hem betreft gelijke rechten, geen onderscheid tussen de verschillende religies.
Bayle vlucht naar Rotterdam
Na zijn vlucht uit Frankrijk kreeg Bayle in Rotterdam alle vrijheid om zijn gedachten en ideeën over deze nieuwe vorm van tolerantie te publiceren. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was een vrijstaat waarin veel gelezen werd, er waren veel uitgeverijen. Een paradijs voor Bayle die nu ongecensureerd zijn kritische gedachtegang kon publiceren. De intellectuelen spraken in die tijd Frans, ideaal voor Bayle die zich ook vanuit Rotterdam nog op zijn vaderland richtte. Als hugenoot, filosoof en schrijver kon hij in zijn eigen taal publiceren en discussiëren en hij kon zich daardoor makkelijk tot zijn voormalige landgenoten richten. Integreren was niet zijn doel, Nederlands sprak hij nauwelijks.
Zwaar gestraft
Hij was er van overtuigd dat de religie niet automatisch tolerant zou zijn, minderheden werden niet getolereerd. Ideeën over een gemeenschap die in vrede samenleeft kwamen niet voort uit religie. Juist bij religie ging de tolerantie al snel over boord. Godsdiensten waren alleen tolerant als zij zich in een minderheidspositie bevonden. Religies konden niet in vrede met elkaar leven. Ze konden volgens Bayle alleen in vrede leven als zij onder toezicht van een neutrale staat stonden. Hij propageerde een nieuw tolerantiebegrip. Het ‘ware’ geloof en het ‘dwalende’ geloof kregen wat hem betreft gelijke rechten, geen onderscheid tussen de verschillende religies.